ΓΙΝΑΤΙ. Ο ΣΟΦΟΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ [Γιάννη Καλπούζου, Εκδόσεις Ψυχογιός]

ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΒΙΒΛΙΟΥ

Ο Ζώτος και η Χαβαή, με την πολυκύμαντη ερωτική τους σχέση, ένας αινιγματικός βαρκάρης, μια γυναίκα-αράχνη που γυρεύει δωμάτιο για μια νύχτα κι έναν άντρα για μια ζωή, ο σατανικός κομπογιαννίτης γιατρός Μαργαζής και ο τυχοδιώκτης παπα-Λέρας, ο οποίος παινεύεται ότι εκδύει τις γυναίκες από τα αμαρτήματα κι από τα εσώρουχα, μπλέκονται στο γαϊτανάκι που υψώνει ως μιαρή ή ευλογημένη έκρηξη το γινάτι με αφορμή έναν φόνο, μια αυτοκτονία, τον φόβο της αντεκδίκησης, την καταφρόνια της κοινωνίας, τον πλούτο, τη φτώχια, τη ζήλια, τον πόθο, κάποια ανομολόγητα εγκλήματα, την εθνική ταυτότητα και τον διάβολο ή τον άγγελο που κρύβει καθένας μέσα του. Και κυλά η ζωή τους πότε σαν αγριεμένο ποτάμι και πότε σαν γλυκασμός της άνοιξης. 

Πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές πορεύονται στα χρόνια της ιταλικής κατοχής των Ιωαννίνων του 1917∙ της πρώτης απόπειρας δημιουργίας Βλάχικου πριγκιπάτου στην Πίνδο∙ της εξόρυξης πετρελαίου στη Δραγοψά∙ της εκστρατείας στη Μικρά Ασία∙ της προσφυγιάς Μικρασιατών και Ποντίων, αλλά κι εκείνης των Τουρκογιαννιωτών∙ του διχασμού σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς και της μάστιγας της ληστοκρατίας στην Ήπειρο. Συνάμα ακολουθούν τα βήματα Εβραίων, Βλάχων, Αλβανών και Σαρακατσάνων, και γενικότερα την ταραγμένη εποχή πριν από το 1922 και κατά την πρώτη δεκαετία του Μεσοπολέμου. 

Στην ίδια πατρίδα συνυπάρχουν ή συγκρούονται διαφορετικοί κόσμοι, ομάδες και άτομα∙ σμίγουν ή αποχωρίζονται τα όνειρα κι ανακατώνονται τα αίματα, οι θρησκείες και οι γλώσσες∙ κι όλα συμβαίνουν στα Γιάννενα, στην πόλη των θρύλων και της μυστηριακής γοητείας.

O ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΜΟΥ


Το γινάτι είναι δαγκωματιά φιδιού, που το δηλητήριο δε σταματά στην πληγή. Κυλά στο αίμα και φαρμακώνει κάθε κύτταρο, κορμί και ψυχή. Με τη διαφορά ότι το δηλητήριο του δε θανατώνει. Αρρωσταίνει τον άνθρωπο με ασθένεια κολλητική προς τους κοντινούς του. Άθελά του ή και με τη θέλησή του ενίοτε, βλάφτει όσους τον νοιάζονται.

Μετά την εμβληματική ΣΕΡΡΑ. Η ΨΥΧΗ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ και τη συλλογή διηγημάτων και ποιημάτων, ο Γιάννης Καλπούζος επιστρέφει με ένα ακόμη εμβληματικό μυθιστόρημα, που θα ταράξει τα ύδατα της λογοτεχνίας, θα αφυπνίσει συνειδήσεις και θα σας κάνει να χάσετε τον ύπνο σας, προσπαθώντας να τιθασεύσετε το νου σας, απομακρύνοντας τον από την ευφάνταση μυθοπλασία και τα συγκλονιστικά αποστάγματα φιλοσοφικών αποσπασμάτων.


Σε συγκεκριμένη περίοδο και σε συγκεκριμένο χώρο διαδραματίζονται τα γεγονότα που αφηγείται ο Γιάννης Καλπούζος, με τον μοναδικό ολόδικό του τρόπο. Μεταξύ 1917-1929 στα Γιάννενα και στην ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου ζουν, αναπνέουν, πονούν και γίνονται κομμάτι της ιστορίας, ο Ζώτος με την πολυκύμαντη ζωή του και η Χαβαή με το θάρρος και τη δύναμη της ψυχής της, ερωτεύονται και γίνονται κοινωνοί συγκλονιστικών γεγονότων, που συντάραξαν τον ελληνισμό. Από τον εθνικό διχασμό, τη ληστοκρατία της Ηπείρου και την απόπειρα δημιουργίας Βλάχικου πριγκιπάτου στην Πίνδο, στον πόλεμο της Μικράς Ασίας, την προσφυγιά και την ανταλλαγή πληθυσμών. 

Με μαεστρία ο συγγραφέας εμπλέκει την ιστορία στην μυθοπλασία του, χωρίς να κουράζει και χωρίς να ξεφεύγει από τη στυβαρή, μεστή αφήγηση. Αναπλάθει όλο το κοινωνικόπολιτικό γίγνεσθαι της εποχής και καταφέρνει να αναβιώσει όλο το φόντο της εποχής με πολλά ηθογραφικά στοιχεία. Τα ιστορικά γεγονότα και οι τεχνολογικες εξελίξεις που έφεραν σημαντικές αλλαγές στην καθημερινότητα και στις αντιλήψεις των ανθρώπων συντελούν στην αρτιότητα του μυθιστορήματος και βαδίζοντας στα χνάρια των μεγάλων κλασσικών ο συγγραφέας καταφέρνει να ανεβάσει την ελληνική λογοτεχνία ένα σκαλοπάτι πιο ψηλά.

"Ο άνθρωπος (...) πνίγεται απ'όσα διεκδικεί και νομίζει ότι θα τον γιομίσουν ευτυχία. Γιατί έμαθε να λαχταρά όλα εκείνα που μόνο αυτή δε θα του εξασφαλίσουν. Βλέπεις, τα ποδάρια προτιμούν για την ευκολία τους το ίσιωμα ή την κατηφόρα. Όμως ο σοφός νους τα βάνει μπρος στον ανήφορο. Εκεί βρίσκονται οι καλές πεθυμιές."

Με φόντο την επιβλητική λίμνη των Ιωαννίνων, οι άψογα σκιαγραφημένοι ήρωες βιώνουν τα προσωπικά τους πάθη, λάθη, μίση, έχθρες, έρωτες, αγάπες, νοσταλγίες. Ο Ζώτος, η Χαβαή, ο Βιργίλης, ο σιορ Δονάτος, η Σαραλίν, ο Αζάπ, η Μελίτα, ο Χάμπος και πολλοί άλλοι συνθέτουν ένα υφαντό από ανθρώπινες ψυχές τόσο διαφορετικές, μα συνάμα τόσο ίδιες. Το μαράζι τους και το γινάτι τους γίνονται αφορμή για τις πράξεις τους, που θα φέρουν κι άλλες πράξεις ως αντίδραση, κι αυτές κι άλλες και ούτω καθεξής, μπλέκοντας έτσι τους ήρωες σε ένα γαιτανάκι γεγονότων, που δύσκολα βγαίνουν απ'αυτό.

Ο λόγος μεστός, έντονα λυρικός και ποιητικός σε σημεία μαγνητίζει τον αναγνώστη. Οι περιγραφές τοπίων και συνάμα το πλήθος των καλολογικών στοιχείων καταφέρνουν να ταξιδέψουν το νου. Η ήρεμη, ήπια και προσιτή αφήγηση σε συνδυασμό με την ευφάνταστη πλοκή δε μπορούν παρά να σαγηνεύσουν τον αναγνώστη ο οποίος δέσμιος ενός λογοτεχνικού ντελίριου δε μπορεί να σταματήσει την ανάγνωση. 

"Τι όμορφο ξεγέλεσμα! Και πόση σοφία κρύβει τούτο το ξεγέλασμα της φύσης! Δυστυχώς επενδύουμε στην ανοησία. Μας προσφέρεται απλόχερα και δεν είμαστε ικανοί να το χαρούμε. Δε νογάμε ότι κανείς δεν είναι πλουσιότερος από ένα κοτσύφι ή μια καρδερίνα."

Ένα πολύπλευρο μυθιστόρημα με ποικιλομορφία  θεμάτων όπως η ειρηνική συνύπαρξη χριστιανών και μουσουλμάνων, το μίσος που φώλιασε στις ψυχές τους μετά τον πόλεμο των συμφερόντων, η ζήλεια, ο θρησκευτικός φανατισμός, η προδοσία, ο έρωτας και η δύναμή του. Μάλιστα σε έναν συγκλονιστικό διάλογο κρύβεται και το νόημα της ερωτικής συνύπαρξης δυο ανθρώπων  και της διαφορετικότητας των ανθρώπων.

Όταν σμίγουν δυο άνθρωποι δε σμίγει και ο τρόπος που προσλαμβάνουν τη ζωή. Οφείλουν να πασχίζουν να κατανοήσει ο ένας τον κόσμο του άλλου κι όχι να επιβάλουν τον δικό τους. (...) Κουβαλάμε και μας διακατέχει η αντίληψη για τον κόσμο όπως διαμορφώνεται απ'τα μικράτα μας. (...) Πλάθεται εντός μας ολόκληρο σύμπαν, τόσο διαφορετικό και ξεχωριστό για τον καθένα. Είναι ο νους τα συναισθήματα, τα χούγια, οι συμπεριφορές, πώς μάθαμε να αγαπάμε, να ερωτευόμαστε, να αναπτύσσουμε φιλίες και χίλια δυο ακόμη. -Σαν να αναμειγνύεις νερό με λάδι; 
-Σχεδόν έτσι. -Δεν αναμειγνύονται. -Εκεί βρίσκεται το μυστικό να μην προσπαθείς να τα ενώσεις, μα να κυλάνε αντάμα. - Ναι, να κυλάνε μαζί γίνεται.

Ο Γιάννης Καλπούζος παρουσιάζει ένα μυθιστόρημα ανθρωποκεντρικό που στόχο έχει να αφυπνίσει συνειδήσεις σχετικά με πανανθρώπινα, διαχρονικά κοινωνικά ζητήματα που βασανίζουν τον σκεπτόμενο άνθρωπο και δίνουν τροφή στο νου και τη σκέψη. Ένα μυθιστόρημα για την ανθρώπινη ψυχή και τις εκφάνσεις της στον πόλεμο, στην εκδίκηση, στον έρωτα, στη χαρά και στον κίνδυνο. 

"Εμένα με κατατρώγει το θεριό του ανθρώπου σαν βρεθεί στον πόλεμο. Μήτε ο Θεός των χριστιανών μήτε των Τούρκων μπορούν να το δαμάσουν. Υπακούει σε παραγγέλματα και σε φωνές άγνωστες πρωτύτερα και σ'εσένα τον ίδιο. Ένα θεριό που σε κάμνει ανδρείο και το θαυμάζεις, κι άλλοτε άθλιο και σιχαμερό. Το ανατρέφεις, το κουβαλάς μαζί σου δίχως να το ξέρεις κι ας αποτελεί δικό σου κομμάτι.(...) Τι διάολο συμβαίνει στην ψυχή μας; Ποιο θεριό την εξουσιάζει;"

Πρωταγωνιστής των συναισθημάτων το γινάτι. Το πείσμα των ανθρώπων, άλλοτε τους οδηγεί στην ανακάλυψη του νου και άλλοτε στο χάσιμο του. Γινάτι εκδίκησης, γινάτι θυμού, γινάτι της ξεροκεφαλιάς αλλά και γινάτι γόνιμο, ζωοποιό, που εμψυχώνει και οδηγεί ευθεία στο στόχο. "Υφίσταται χίλιων λογιών γινάτια. Ξεύρεις ποιο είναι το μυστικό; Να χωρίσεις το γινάτι στα δυο. Να πετάξεις το κακό κομμάτι, να το νικήσεις να μη σε νικά και να κρατήσεις το καλό. Να γενεί γη και άτι. Να καλπάζει λεύτερα ο λογισμός σου απά στη γης."  Συνεχής η πάλη μεταξύ καλού και κακού στο μυθιστόρημα. Και η τελική κρίση βρίσκεται πίσω από τα κίνητρα που οδήγησαν τον πομπό στην πράξη και ο τρόπος που την αποδέχτηκε ο δέκτης.

Μέσα μας φυτρώνει και το καλό και το κακό, δίχως να 'ναι ξεκάθαρο ποιο είναι τι. Το χθεσινό κακό ενδεχομένως να σημαίνει αύριο το καλό. Φωτιά και νερό συνθέτουν τη ζωή μας. Άμα δεις ένα λιοντάρι να πεθαίνει της πείνας δε θα το λυπηθείς; Όμως αν ορμήσει στο ελάφι και το φάει δε θα σου φανεί κακό; Τρώμε κι εμείς σχεδόν όλα τα ζωντανά, είμαστε καλοί;  Ή μήπως πιστεύεις ότι ο άνθρωπος δικαιούται να διαφεντεύει στην πλάση;(...) Θέλω να πω ότι πρέπει να διδαχτεί και να πειστεί ο κόσμος τι αποτελεί κακό και τι καλό. (...) Βάνουμε κανόνες από τη μια και από την άλλη μπάζουν. Λογίζεται πιο κακός όποιος κλέβει πενήντα δραχμές ή ο έμπορος που νοθεύει τα προϊόντα κι αβγατίζει τις τιμές και κερδίζει πολλαπλάσια καθημερινώς; 

Τέλος ο συγγραφέας, μέσα από την ευφάνταστη ιστορία του καταπιάνεται και με ένα θέμα που αξίζει να συζητηθεί εκτενώς. Την ελληνική ταυτότητα. Ποιος λογίζεται ως Έλληνας; Ποιος αξίζει να λέγεται Έλληνας; Με μαεστρία ο συγγραφέας το προωθεί στο μυαλό του αναγνώστη και ο κάθε ένας μπορεί να δώσει τη δική του απάντηση. Η Ελλάδα υπάρχει άμα πασχίζουμε να υπάρχει. Έλληνας είναι αυτός που θέλει να είναι Έλληνας. (...) Έλληνας αξίζει να λέγεται όποιος βαπτίζεται στον ήλιο του στοχασμού κι όποιος αγαπά με αγαθή ψυχή την Ελλάδα κι έχει μέσα του ανθρωπιά.

ΓΙΝΑΤΙ. Ο ΣΟΦΟΣ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ, ένα ανεπανάληπτο μυθιστόρημα που θα σας συγκλονίσει. Ένα μυθιστόρημα που η ιστορία μπλέκεται με τη μυθοπλασία αριστοτεχνικά. Ένα μυθιστόρημα που κάθετου σελίδα σταλάζει αποφθέγματα που βρίθουν φιλοσοφία και την ουσία της ζωής. Ένα μυθιστόρημα που θα λατρέψετε να το διαβάζετε αργά, να χαθείτε στο χορό των λέξεων, στους λικνισμούς των σελίδων. Τελειώνοντας το αφού θα έχει ταρακουνηθεί ο νούς σας, θα ερωτευτείτε τη μυρωδιά του, θα λατρέψετε την όψη του και θα θελήσετε να το αρχίσετε πάλι από την αρχή. Εγώ αυτό θα κάνω. 

Το "ίνα τι" γέννησε τον όρο γινάτι (...). Εκεί κρέμεται η σοφία και η ομορφιά της ύπαρξής μας στο "ίνα τι", για ποιον λόγο. Ανακάλυψε τον, βρες την ουσία.

Ελευθέριος Α. Μανδαλιανός